تفاوت جاسوسی رایانه‌ای با جاسوسی سنتی
جاسوسی و خیانت به کشور از دیرباز
موجب نکوهش و سرافکندگی است و قوانین کشورهای مختلف هم به جرم‌انگاری این عمل
خیانتکارانه و مذموم پرداخته‌اند.قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1375 تحت عنوان‌تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مواد قانونی مختلفی را در مورد افشای اطلاعات، در اختیار دیگران قرار دادن آنها، انتقال آنها در شرایط جنگی و موارد دیگر مقرر داشته است که در این بین ماده 505 قانون مجازات اسلامی (جاسوسی سنتی) را مورد بررسی قرار داده که آن را با ماده 3 جرایم رایانه‌ای (جاسوسی رایانه‌ای) مقایسه خواهیم کرد.
برای تعریف جاسوسی سنتی می‌توان به همان ماده 505 قانون مجازات اسلامی اشاره داشت که چنین مقرر می‌دارد "هرکس با هدف برهم زدن امنیت کشور به هر وسیله اطلاعات طبقه بندی شده را با پوشش مسئولین نظام یا مامورین دولت یا به نحو دیگر جمع آوری کند، چنانچه بخواهد آن را در اختیار دیگران قرار دهد و موفق به انجام آن شود به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌شود".
به طور کلی این اطلاعات تحت عنوان جاسوسی در قوانین ما پیش بینی شده است و تاکنون پاسخگوی جرائم احتمالی در این حوزه بوده است.
اما با رشد روز افزون کاربران رایانه و رشد شبکه‌های اجتماعی مجازی، افزایش وبلاگ‌ها و سایت‌ها با موضوعات متنوع و هم چنین امکان انتقال داده‌ها توسط ایمیل یا چت و ... سبب شد تا این مجموعه عظیم نوین مجازی مورد توجه بیگانگان و طمع اطلاعاتی آنان قرار بگیرد و سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه نیز در همین راستا سعی در فعالیت‌های جاسوسی در این فضای مجازی کردند.
قانون گذار جمهوری اسلامی در ماده 732 قانون مجازات اسلامی یا همان ماده 3 جرایم رایانه‌ای توانست با تدبیری موفق، این نوع جدید از جاسوسی را که تحت عنوان جاسوسی رایانه‌ای شناخته می‌شود پوشش دهد، طبق این ماده "هرکس به طور غیر مجاز نسبت به داده‌های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود به مجازات‌های مقرر محکوم خواهد شد:
** دسترسی به داده‌های مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات
** در دسترس قرار دادن داده‌های مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت به حبس از دو تا ده سال ) افشا یا در دسترس قرار دادن داده‌های مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها به حبس از پنج تا پانزده سال".
اما سوال اساسی این است که چرا با وجود اینکه قانون مجازات اسلامی پیش از این و در ماده 505 فوق الذکر در مورد جرم جاسوسی، جرم انگاری کرده بود یک بار دیگر و در یک ماده قانونی جدید باز هم به جرم انگاری جاسوسی پرداخته است؟
به عبارت دیگر مگر این جرایم چه تقاوت‌هایی با یکدیگر دارند که مقنن تحت عنوان دو ماده قانونی به شرح آن پرداخته است ؟
آیا ماده 3 جرایم رایانه‌ای ماده 505 را نسخ کرده است؟
آیا رایانه به عنوان ابزار جرم سبب این تفاوت بین دو ماده شده است یا موارد دیگری نیز وجود دارد؟
در پاسخ به این سوالات باید گفت اولاً ماده 3 جرایم رایانه‌ای ماده 505 را نسخ صریح یا ضمنی نکرده است و هر دو ماده قانونی در دادگاه‌ها قابل اعمال است و ثانیاً طبیعتاً صرف ارتکاب جرم توسط رایانه نمی‌تواند موجب تصویب قانون جدیدی وجود دارد که شامل " به هر وسیله " یا "به هر نحو دیگر" باشد زیرا در همان ماده 505 قانون مجازات اسلامی نیز عنوان رایانه هم می‌شود، پس تفاوت‌های دیگری وجود دارد که اینک به بیان آن خواهیم پرداخت.
در ماده 505 قانون مجازات اسلامی بحث از اطلاعات طبقه بندی شده به طور عام است و شامل هر چهار طبقه اطلاعات می‌شود اما در ماده 3 جرایم رایانه‌ای صرفاً از اطلاعات سری و به کلی سری نام برده شده و اطلاعات محرمانه و خیلی محرمانه را از تعریف خود خارج کرده است . همان طور که می‌دانیم اطلاعات سری اطلاعاتی است که افشای آن به منافع ملی و امنیت کشور لطمه وارد می‌کند و اطلاعات به کلی سری اطلاعاتی است که افشای آنها به امنیت کشور و منافع ملی صدمات جبران ناپذیری وارد می‌کند.
بدین ترتیب چون ماده 3 جرایم رایانه‌ای اختصاصاً به اطلاعات سرّی و به کلی سرّی اختصاص دارد در موارد جرایم احتمالی در حال حاضر قاضی به این ماده استناد می‌کند، نه ماده 505 قانون مجازات اسلامی. اما در ماده 3 جرایم رایانه‌ای مقرر شده است که " اطلاعات را جمع آوری کند"
در ماده 505 آمده است که بدین ترتیب متوجه خواهیم شد که محدوده ماده 3 جرایم رایانه‌ای بیشتر است و صرف دسترسی به این اطلاعات را جرم انگاری کرده است اما از طرفی هم این ماده ضعف دارد زیرا جمع آوری اطلاعات را مورد اشاره قرار نداده است .
حال در فرضی که فردی به اطلاعات طبقه بندی شده دسترسی پیدا کرده و این اطلاعات را جمع آوری کرده باشد قبل از در اختیار قرار دادن، جرم متعدد انجام داده است اما قاضی ماده 505 قانون مجازات اسلامی را اعمال خواهد کرد زیرا جمع‌آوری اطلاعات مستلزم دسترسی به آن اطلاعات بوده است و مجازاتش هم اشد است.
در ماده 505 بیان شده است که اطلاعات طبقه بندی شده را ست و ممکن است منظور مقنن کشور بیگانه یا فرد بیگانه یا فرد غیر صالح و ... باشد ولی ماده 3 جرایم رایانه ای این نقص را جبران نموده و باز هم با تعریفی بازتر نسبت به ماده قبلی بیان داشته است برای افراد فاقد صلاحیت یا دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها.
یکی از دلایلی که با وجود یک ماده قانونی، ماده دیگری تصویب می‌گردد افزایش مقدار مجازات مقرر در ماده پیشین است، در اینجا هم همان طور که در متن مواد فوق‌الذکر مشخص است در ماده 505 ، مجازات فرد در صورتی که موفق به انتقال اطلاعات شود 2 الی 10 سال حبس مقرر شده است و در صورت عدم موفقیت 1 الی 5 سال حبس اما در ماده 3 جرایم رایانه‌ای برای انتقال اطلاعات به افراد فاقد صلاحیت 2 الی 10 سال حبس مقرر شده است و برای انتقال اطلاعات به گروه، دولت و سازمان بیگانه بین 5 الی 15 سال حبس تعزیری مقرر شده است که شدید‌تر محسوب می‌شود.
